Liệu kế hoạch “giải cứu Nissan” của Honda có thành công?

Ngành công nghiệp ô tô Nhật Bản đang đứng trước một bước ngoặt lịch sử. Việc Honda và Nissan, hai đối thủ cạnh tranh lâu năm của Toyota, công bố kế hoạch sáp nhập đã làm lung lay “bộ ba quyền lực” cai trị thị trường ô tô Nhật Bản trong nhiều thập kỷ. Thị trường đang có nhiều nhận định trái chiều về hiệu quả của thương vụ này. Mặc dù việc sáp nhập với Honda như một “vị cứu tinh” có lẽ giúp Nissan vượt qua khó khăn trước mắt, nhưng triển vọng dài hạn vẫn còn chưa rõ ràng. Nhiều nhà phân tích nghĩ rằng Nissan đang đối mặt với nguy cơ phá sản do kết quả kinh doanh sụt giảm nghiêm trọng, khó có lẽ thành công trong thương vụ sáp nhập này.

Ngày 24, giá cổ phiếu của Nissan trên sàn chứng khoán Tokyo tăng 6% so với phiên trước. Cổ phiếu Nissan đã tăng mạnh 23,7% ngay sau khi thông tin về buổi hội họp sáp nhập được công bố vào ngày 18, tiếp tục tăng cho đến khi hai đơn vị chính thức công bố kế hoạch sáp nhập vào ngày 23. Mặt khác, giá cổ phiếu của Honda đã giảm 4,9% trong hai ngày sau khi có tin tức về sáp nhập, nhưng đã tăng 12,2% vào ngày 23 nhờ kế hoạch mua lại cổ phiếu quỹ trị giá khoảng 1,1 nghìn tỷ Yên. Thị trường dường như coi thương vụ sáp nhập này là một tin xấu đối với Honda và là một tin tốt đối với Nissan.

Thương vụ này gần giống việc Honda mua lại Nissan. Về mặt hình thức, Honda sẽ nắm giữ đa phần ghế trong hội đồng quản trị của đơn vị mẹ mới được thành lập, đơn vị sẽ sở hữu toàn bộ cổ phần cả hai đơn vị. Giám đốc thay mặt của đơn vị sáp nhập cũng sẽ do Honda chỉ định. Về mặt tài chính, Honda sẽ chịu trách nhiệm về các khoản nợ của Nissan. Tính đến cuối tháng 9, Honda nắm giữ 4.622,3 tỷ Yên tiền mặt và các của cải tương đương tiền, với tỷ lệ nợ trên vốn chủ sở hữu chỉ là 131%. Trong khi đó, Nissan chỉ còn 1.520 tỷ Yên tiền mặt và đã chi 606,2 tỷ Yên cho hoạt động kinh doanh trong quý 3, cho thấy tình hình tài chính không mấy khả quan.

Kết quả kinh doanh Nissan đã xấu đi mau chóng trong năm tài chính bây chừ. Lợi nhuận hoạt động trong nửa đầu năm (từ tháng 4 đến tháng 9) chỉ đạt 32,9 tỷ Yên, giảm 90% so với cùng kỳ năm ngoái (336,7 tỷ Yên), và tỷ suất lợi nhuận hoạt động giảm từ 5,6% xuống 0,5%. Nissan lỗ 4,13 tỷ Yên tại thị trường Mỹ và lỗ ròng 74,8 tỷ Yên trên toàn cầu. Nguyên nhân là do doanh số bán hàng giảm 5,4% tại Trung Quốc, thị trường quan trọng nhất của Nissan, do sự cạnh tranh từ các đơn vị nội địa và việc chiết khấu mạnh tay (giảm giá) tại thị trường Mỹ.

Đây không phải là lần đầu tiên Nissan đối mặt với nguy cơ phá sản. Năm 1999, đơn vị đã rơi vào khủng hoảng do không kịp thích nghi với xu hướng xe thể thao đa dụng (SUV) và vay nợ quá mức. Nissan đã được nhà chế tạo ô tô Renault của Pháp mua lại và thoát khỏi khủng hoảng. Tuy nhiên sau hơn 20 năm, Nissan lại một lần nữa phải nhờ đến sự giúp đỡ từ bên ngoài. Lý do là họ đã lặp lại sai lầm trong việc không nắm bắt được sự thay đổi của thị trường và không nâng cấp được cấu trúc chi phí.

Vấn đề cốt lõi nằm ở khả năng cạnh tranh yếu kém của sản phẩm. Nissan không có dòng xe hybrid. Họ chỉ có hai mẫu xe máy điện hoàn toàn (BEV) là Leaf và Ariya. Trong bối cảnh thị trường toàn cầu đang chuyển dịch sang xe máy điện đặc thù là ở Trung Quốc, Nissan thiếu cả sản phẩm hybrid để vượt qua thời đoạn chuyển tiếp và công nghệ EV tiên tiến để cạnh tranh trong tương lai. Mặc dù Nissan là đơn vị đầu tiên trên thế giới chế tạo hàng loạt xe máy điện với mẫu Leaf vào năm 2010, nhưng họ đã không thể dẫn đầu thị trường. Công nghệ thông tin tiêu khiển trên xe của Nissan cũng bị review là thua kém so với các nhà chế tạo Trung Quốc. Thị trường nội địa Nhật Bản với trọng điểm là xe kei “giá rẻ”,đã không tác động Nissan đầu tư vào công nghệ tiên tiến. Mặc dù Nissan đang lên kế hoạch cắt giảm 9.000 nhân sự và 20% năng lực chế tạo để tái cơ cấu, nhưng không rõ liệu những cố gắng cắt giảm chi phí này có đủ để giúp đơn vị phục hồi trong bối cảnh thị trường đang thay đổi mau chóng sang xe máy điện và xe được định nghĩa bằng phần mềm (SDV) hay không.

Honda cũng đang gặp khó khăn tương tự. Họ cũng tụt hậu về công nghệ EV và xe tự lái, bị đẩy khỏi thị trường Trung Quốc và lợi nhuận giảm sút. Đó là lý do tại sao hiệu quả hiệp lực của thương vụ sáp nhập này bị nghi ngờ. Im Eun-young, nhà phân tích tại Samsung Securities, cho biết: “Cả Honda và Nissan đều yếu kém về công nghệ EV và xe tự lái, khiến hiệu quả hiệp lực không rõ ràng. Mặc dù công nghệ hybrid của Honda rất tốt, nhưng khả năng mở rộng sang phân khúc xe cỡ lớn còn hạn chế.”

Cựu chủ tịch Nissan Carlos Ghosn từng lãnh đạo quá trình tái cơ cấu của đơn vị, đã trả lời phỏng vấn Bloomberg TV vào ngày 20 và nghĩ rằng “cả hai công ty đều có điểm mạnh và điểm yếu tương đồng, không có sự bổ sung rõ ràng về mặt kinh doanh”, và dự liệu rằng “việc sáp nhập sẽ không thành công”.